april 2004

District 14

Grote keverorchis in Park Spoorzicht Diemen Foto J.W. Wertheim

Dit jaar ziet de brief er een beetje anders uit dan uw gewend bent. Niet de buitenkant maar de inhoud. Ton Denters werkt hard aan zijn boek over stadsplanten. Daarom dit jaar geen uitgebreid overzicht van alle bijzondere vondsten. Dat doen we volgend jaar in één keer. Toch zijn er natuurlijk een aantal wetenswaardige vondsten en vooral de verhalen. Persoonlijk geniet ik van floristen verhalen. Het is de jeu van het onderzoek. De inventiviteit en het doorzettingsvermogen waarmee moeilijk bereikbare gebieden toch in kaart gebracht worden.

Aan de andere kant is er ook de confrontatie met het verdwijnen van hoogwaardige natuur uit de stad. Floristen bezitten kennis over hun omgeving die waardevol blijkt nu natuur en landschap schaars goed zijn geworden. Met de nieuwe flora- en faunawet blijkt hoe vaak er dankbaar gebruik wordt gemaakt van gegevens. Voor de Gemeente Amsterdam aanleiding om ons samen met andere PGO'ers, de Natuur en Milieuprijs te geven. PGO'ers (particuliere gegevensverzamelende organisaties), waaronder floristen zijn rustige mensen die gewend zijn om mee te denken. Ze hopen op die manier bij ongewenste ontwikkelingen het beste ervan te maken. Zo worden we nu erbij gehaald als er oude muurvegetaties bij renovaties dreigen te verdwijnen. In het nieuwsbrief van Buro Stadsnatuur Rotterdam stond een interessant stukje dat inging op de angst van lieden met stedelijke uitbreidingsdrang. Indien op tijd en op de juiste wijze geinventariseerd, kan er tijdig bij ontwerpen en inrichten rekening worden gehouden met bijzondere natuur.

Denk eens aan de Bijenorchis in het havengebied. Soms is het helemaal niet nodig om een heel terrein op de schop te nemen en kan er best een deel bewaard blijven. Zelfs op Schiphol is er een vondst gemeld van de Bijenorchis op een parkeerplaats!! Natuur is opportunistisch, meer dan we denken. Hopelijk kunnen we het gros orchissen redden in een natuurlijk beheerde volkstuin in de Watergraafsmeer.

Op 14 februari 2004 ontving FLORON, district Groot Amsterdam uit handen van wethouder Stadig de Amsterdamse Natuur- en Milieuprijs. Wethouder Stadig (Ruimtelijke Ordening) verving wethouder Maij (Milieu en Openbare Ruimte).Ton Denters nam als oud districtscoördinator namens district 14 Groot Amsterdam de prijs in ontvangst. De Amsterdamse Natuur- en Milieuprijs is ook uitgereikt aan de Gierzwaluwwerkgroep Amsterdam (Gerard Schuitemaker), KNNV, afdeling Amsterdam (Ger van Zanen) en de Vogelwerkgroep Amsterdam (Jip Louwe-Kooijmans).
De Amsterdamse Natuur- en Milieuprijs is een prijs voor de persoon of de groep, die zich in de afgelopen jaren op een bijzondere manier heeft ingezet voor het openbaar groen of de natuur of het milieu van Amsterdam. Het is een waarderingsprijs. In zijn speech hield de wethouder de aanwezigen voor dat het belangrijk is dat de stad natuurbeleid ontwikkelt en beschikt over recente informatie van de natuurkwaliteit van Amsterdam.
De natuurkwaliteit is verwerkt in de Toestand van de Natuur en de Natuurwaardenkaart. Er is er een werkwijze ontwikkelt voor het toetsen van natuurwaarden bij het plannen en uitvoeren van gemeentelijke projecten. Deze werkwijze is vastgelegd in de brochure Flora- en faunawet en ruimtelijke planvorming.
De stadsnatuur wordt al ruim 15 jaar intensief geïnventariseerd en in kaart gebracht. Dit gebeurt op grote schaal en drijft voor een belangrijk deel op de activiteiten van vrijwilligers. Amsterdam heeft natuurinventariserende organisaties op het gebied van vogels, paddestoelen, wilde planten, amfibieën, reptielen, slakken, vissen, zoogdieren en insecten.
Ook de "gewone" natuur is in de stad belangrijk voor de stadbewoners. De best ontwikkelde natuur ligt vaak op plaatsen waar oude resten van het voormalige landschap zijn bewaard of waar het stadsgroen zich gedurende een lange periode heeft kunnen ontwikkelen.
Denk daarbij aan stukjes als de Vrije Geer, het veenweidegebied in de Watergraafsmeer, oude volkstuincomplexen, kerkhoven en de oude stadparken.
De nieuwe Flora- en faunawet verplicht de gemeente Amsterdam als initiatiefnemer van ruimtelijke ingrepen om op de hoogte te zijn van de actuele verspreiding van beschermde planten en dieren in het plangebied. Het belang van de organisaties die inventarisatiegegevens aanleveren is daarmee nog groter geworden! De natuurinventarisatie en gegevensverzameling van de gemeente drijft voor een belangrijk deel op de activiteiten van de natuurinventariserende organisaties; zij zijn de ogen en de oren van de stad.
Vanwege het grote belang voor de gemeente, heeft de wethouder daarom besloten om de Amsterdamse Natuur- en Milieuprijs 2004 aan een viertal natuurinventariserende verenigingen uit te reiken.

In 2003 is het project voortgezet in afgeslankte vorm; het Bedreigde Soorten Project. Het verschil met het vorige project is dat van een beperkt aantal soorten de populaties bezocht worden. In ons district betrof het twee soorten de Groensteel en de Spaanse ruiter afgebeeld op de foto op de volgende pagina, afkomstig van de website van FLORON. De bekende populaties van de Spaanse ruiter zijn bezocht door floristen uit ons district. De populaties lagen langs het Gein, in het Gooi en het veenweidegebied bij Kortenhoef.

Dat dit een leuke manier is om met de wilde flora bezig te zijn bleek uit de enthousiaste verslagen die ik kreeg van de deelnemers aan het project.

De populatie langs het Gein is bezocht door Roos van Rosmalen, Jos Neuteboom, Marianne Kits van Heiningen, Betty Goudsmit en Lida den Ouden. De planten stonden voornamelijk in de oeverlanden langs het Gein. De atlas van Amsterdam vermeld dat de populatie al in de jaren tachtig verdwenen is. Toch de moeite waard om nog een kijkje te nemen en floristisch een aardig gebied. Spaanse ruiter werd helaas niet meer waargenomen. Mogelijk nog een plant in vegetatieve toestand maar onzeker. Tegelijkertijd werden de drie hokken waarin het gebied ligt grotendeels geinventariseerd.

De populatie in het Gooi bij het Laegieskamp werd bezocht door Nora van der Meijden en Hans Schut. Hieronder volgt een kort verslag.

"Zoals op de tekening aangegeven, treffen wij de Spaanse ruiter over het hele terreindeel aan; in bloei 742 stuks. In vegetatieve toestand niet te tellen: in zeer dichte clusters, als haren op een hond, maar ook heel veel solitair. Ruw geschat 4000 exemplaren. Aan de andere kant van de sloot zagen we er nog 1 à 2 in bloei staan."

Een fraai resultaat maar toch ook om even stil te staan bij de hoeveelheid vegetatieve exemplaren. Spaanse ruiter heeft de neiging als het slechter gaat niet meer te bloeien. Oorzaak is vaak verzuring van de bodem omdat de soort wordt aangetroffen op bodems met basenrijke kwel.

De populatie bij Kortenhoef werd bezocht door Elza Vis en Joke Venekamp. Gewapend met het GPS apparaat, een kano en te voet werd het veenweidegebied ingetrokken. Zij geven uitgebreid verslag. Hieronder een verkorte weergave.

"Al bij het eerste bezoek worden vegetatieve exemplaren gevonden en flinke aantallen Kale jonker. De Kale jonker stond aan het begin van de bloei terwijl de Spaanse ruiter rozetten en geen bloeistengels bevatten. Ook in de grote hoop maaisel van het vorige jaar werden geen uitgebloeide stengels gezien. Zij besloten om later nog een keer terug te gaan om te zien of er bloeistengels tot ontwikkeling waren gekomen. Tot hun verbazing zagen ze een week na het bezoek op een terrein tijdens een excursie in Egmond-Binnen een populatie volop in bloei staan en niet in gezelschap van Kale jonker.

Bij het tweede bezoek in augustus waren de distels uitgebloeid en verdroogd. Bovendien waren de veldjes gemaaid met uitzondering van enkele veldjes ter bevordering van de Groenknolorchis. In de niet gemaaide stukken werden veelkoppige bloeistengels aangetroffen. Nergens iets dat we als "zuivere" Spaanse ruiter durven te kwalificeren.

We vermoeden dat we in dit gebied uitsluitend bastaarden van Spaanse ruiter met Kale jonker hebben gevonden die volgens de literatuur in alle gradaties kunnen voorkomen. Het lijkt niet waarschijnlijk dat zich in deze populatie nog zuivere Spaanse ruiter zou bevinden die wegens niet optimale omstandigheden niet tot bloei zou komen. Alle gaafrandige bladeren waren immers jong (zaailingen) en er waren geen andere tekenen van vegetatieve vermeerdering".

Ondanks het ontbreken van een geschikte kaart en moeizame speurtocht in slootjes, hadden de dames toch bijzonder genoten van een schitterend stukje natuur.

Ook komend jaar zal het BSP-project door het grote succes van vorig jaar doorgaan. Dit jaar staan er flink wat soorten op het programma 31 in totaal waarvan in ons district 6 en 2 facultatieve soorten.
Kluwenklokje Campanula glomerata bekend uit 128/492
Blonde zegge Carex hostina bekend uit 128/476
Blaasvaren Cystopteris fragilis bekend uit 7 hokken
Ruige anjer Dianthus armeria bekend uit 5 hokken
Slank wollegras Eriophorum gracile bekend uit 134/170
Knikkend nagelkruid Geum rivale bekend uit 3 hokken
Moeraswespenorchis Epipactus palustris bekend uit 28 hokken
Parnassia Parnassia palustris bekend uit 3 hokken

Kortom heel wat te doen en gezien de ervaringen van het jaar ervoor ook erg leuk om te doen. Naast de bekende locaties kunnen er ook nieuwe vindplaatsen zijn.

District 14 Groot Amsterdam is een goed geinventariseerd district. Op de kaart zijn maar weinig plekjes te vinden waar geen floristen hebben rondgekeken. De witte vlekken die we hebben liggen allemaal op het terrein van Schiphol Airport. Voor de Atlas 1998 is er veel werk verzet.

Bijna ieder jaar krijgt uw DC een update van Florbase, het computerprogramma waarin alle gegevens zijn opgenomen, inmiddels FB2K. Bij het doornemen van de gegevens blijken er een groot aantal hokken die al erg lang niet zijn bezocht. Van andere hokken blijken de data recent maar dan gaat het soms om enkele gegevens die onlangs nog zijn aangeleverd.

Er zijn dan ook veel hokken die voor 1990 zijn bezocht en slecht gedeeltelijk of incidentele waarnemingen van na 1990. In mijn telling kom ik boven de 150 hokken. Tijd dus om eens weer stevig aan de slag te gaan want in ons district wijzigt de omgeving voortdurend.

Daarbij is het natuurlijk aardig om te zien of het aantal soorten voor of achteruit is gegaan. In Florbase kan ik per hok zien hoeveel soorten er zijn. Dit is echter verraderlijk want het programma werkt cumulatief. Iedere nieuwe vondst wordt opgeteld bij de vorige en wat verdwijnt wordt niet aangeven. Stel dat een oud veenweidegebied wordt opgespoten, een tijd braakligt en vervolgens wordt volgebouwd. Achtereenvolgens komen hier verschillende plantengemeenschappen tot ontwikkeling terwijl alle planten wel in de databank terecht komen. Het westelijk havengebied is een goed voorbeeld van zo'n gebied of wat dacht u van IJburg van water naar land. Vandaar dat bijvoorbeeld het Bedreigde Planten Project zo belangrijk is. Van de bedreigde soorten wordt zo precies vastgelegd hoe groot de populatie is en door welke oorzaken ze zijn verdwenen.

Met dit stukje wil een oproep doen aan alle floristen om zoveel mogelijk een heel hok te inventariseren. Vooral die plaatsen waarvan het vermoeden bestaat dat er veel is veranderd. Uiteraard blijven de losse waarnemingen van belang.

Floron draagt met het inventariseren van de wilde planten en in het bijzonder de muurvegetaties bij aan het in kaart brengen van kwetsbare stadsnatuur. Zo dragen alle vrijwilligers bij tot behoud van de natuur in de stad. Bij zorgvuldig geplande stadsuitbreiding en restauratie kunnen dan compenserende en mitigerende maatregelen worden genomen.

In 2003 waren drie excursies gepland, Gaasperplaspark, Botshol en Fort Abcoude.

De excursie naar het Gaasperplaspark viel een dag na de busexcursie van de KNNV. Slechts één persoon kwam opdagen. Om alle voorbereiding niet voor niets te laten zijn hebben we samen de excursie gelopen en genoten van de bijzondere soorten. Dit jaar zullen we de excursie herhalen om ook andere floristen te laten meegenieten van de soorten die de Floriade uit 1982 hebben overleefd.

De Botshol excursie viel uit door ziekte van de excursieleider. Toch bleek het voor een aantal floristen toch nog mogelijk om een week later met de kNNV in de boot te stappen.

Op 8 september 2004 is de werk- en adviesgroep muurplanten Noord-Holland (niet alleen varens!) hernieuwd van start gegaan. De groep bestaat nu uit tien kernleden, met Ton Denters als coördinator en voorzitter. 2004 en 2005 staan overigens nog in het teken van de oriëntatie. Met de kernleden zal nog nagedacht worden over onze taakstelling. Duidelijk is dat we als groep beschermde muurplanten zullen monitoren d.w.z. zeggen nauwkeurig tellen en registeren (ook op kaart). In 2003 zijn we met die tellingen gestart. In overleg met de Gemeente Amsterdam wordt, aan de hand van de verzamelde gegevens / kennis gewerkt aan het behoud van deze muurflora. Als groep zullen we nazien over de naleving van de beschermde muurflora, zoals dat in de flora- en faunawet is vastgelegd. We zullen adviseren over behoud en bescherming. Verder zullen we waarschijnlijk een aantal educatieve taken op ons nemen. Zo is het plan om een muurplantenwandeling in een boekje uit te brengen. In het najaar van 2004 willen we duidelijkere onze koers voor de komende jaren vastleggen. Er volgt dan meer en preciezere info.

Schubvaren foto Norbert Daemen

Zaterdagavond 17 april 2004 Nivon gebouwtje Polderweg Amsterdam. Deur open om 19.30, begin om 20.00. Lezing in samenwerking met KNNV. De avond wordt verzorgd door Norbert Daemen.

Invullen van de streeplijsten blijft een noodzakelijk kwaad. Vanavond vullen we de streeplijst voor dit jaar alvast in. Dit wil ik doen met beelden die horen bij de legenda.

Nade pauze wil ik u meenemen naar mijn vakanties in de Ardeche en de Drôme. Een leuke manier voor mij om alle verzamelde plaatjes op naam te brengen en voor u om mee te genieten.

Zondag 27 juni op herhaling excursie Gaasperplaspark "Overleven na de Floriade 1982 Amsterdam". start 11.30 terug 15.00 bij uitgang Metrostation Gaasperplas o.l.v. Norbert Daemen. Een flink aantal heemtuinen waren aangelegd. Een aantal leuke soorten heeft het overleeft en breiden zich uit.

Zondag 15 augustus in samenwerking met KNNV , Voorland en oevers Muiderberg, een puist in het landschap. Nadere informatie op website FLORON Amsterdam en KNNV Amsterdam.

LET OP!! De KNNV in Amsterdam organiseert diverse zeer interessante excursies en cursussen voor floristen. Raadpleeg Blaadje of de website http://www.knnv.nl